CFTRI Mysore | CSIR – Central Food Technological Research Institute (cftri) | CFTRI Recruitment

सेंट्रल फूड टेक्नॉलॉजिकल रिसर्च इन्स्टिट्यूट (CFTRI), म्हैसूर येथे ज्युनिअर सेक्रेटरिएट असिस्टंट (JSA) आणि ज्युनिअर स्टेनोग्राफर (STEN) पदांसाठी निघालेल्या भरतीची माहिती खालीलप्रमाणे व्यवस्थितपणे दिली आहे:

संस्थेचे नाव: सेंट्रल फूड टेक्नॉलॉजिकल रिसर्च इन्स्टिट्यूट (CFTRI), म्हैसूर (काऊन्सिल ऑफ सायंटिफिक अँड इंडस्ट्रियल रिसर्च इन्स्टिट्यूट (CSIR) च्या अंतर्गत)

जाहिरात क्रमांक: ०२/२०२५

एकूण रिक्त पदे: १६

पदांची माहिती आणि तपशील:

(I) ज्युनिअर सेक्रेटरिएट असिस्टंट (JSA) – एकूण १० पदे

• वेतन श्रेणी: लेव्हल-२ (₹ १९,९०० – ₹ ६३,२००)
• दरमहा वेतन: ₹ ३६,२२०/-
• पदांचा तपशील:
  • जनरल: ४ पदे (इमाव १, ईडब्ल्यूएस १, खुला २)
  • स्टोअर्स अँड पर्चेस: २ पदे (अजा १, इमाव १)
  • फिनान्स अँड अकाऊंट्स: ४ पदे (इमाव २, खुला २)
  • माजी सैनिक: १ पद राखीव (जनरल कॅडर अंतर्गत)
• पात्रता:
  • १२ वी किंवा तत्सम परीक्षा उत्तीर्ण.
  • कॉम्प्युटर टायपिंग स्पीड (DOPT च्या निकषांनुसार):
    • इंग्रजी: ३५ शब्द प्रति मिनिट (10,500 KDPH)
    • हिंदी: ३० शब्द प्रति मिनिट (9,000 KDPH)

(II) ज्युनिअर स्टेनोग्राफर (STEN) – एकूण ६ पदे

• वेतन श्रेणी: लेव्हल-४ (₹ २५,५०० – ₹ ८१,१००)
• दरमहा वेतन: ₹ ४७,४१५/-
• पदांचा तपशील:
  • अजा: १ पद
  • अज: १ पद
  • इमाव: २ पदे
  • खुला: २ पदे
  • दिव्यांग (OH कॅटेगरी): १ पद राखीव
• पात्रता:
  • १२ वी किंवा तत्सम परीक्षा उत्तीर्ण.
  • स्टेनोग्राफीतील प्राविण्य (DOPT च्या निकषांनुसार):
    • डिक्टेशन: १० मिनिटे (इंग्रजी किंवा हिंदी, उमेदवाराने अर्जात निवडलेल्या भाषेनुसार) ८० शब्द प्रति मिनिट वेगाने.
    • टायपिंगसाठी वेळ:
      • इंग्रजी: ५० मिनिटे
      • हिंदी: ६५ मिनिटे

वयोमर्यादा (दिनांक ५ मे २०२५ रोजी):

• ज्युनिअर सेक्रेटरिएट असिस्टंट (JSA): २८ वर्षे
• ज्युनिअर स्टेनोग्राफर (STEN): २७ वर्षे
• वयोमर्यादेत सूट:
  • विधवा/घटस्फोटीत/कायद्याने विभक्त पुनर्विवाह न केलेल्या महिला (खुला/इमाव): ३५ वर्षे
  • विधवा/घटस्फोटीत/कायद्याने विभक्त पुनर्विवाह न केलेल्या महिला (अजा/अज): ४० वर्षे
  • इतर मागासवर्गीय (इमाव): ३ वर्षे
  • अनुसूचित जाती/अनुसूचित जमाती (अजा/अज): ५ वर्षे
  • दिव्यांग: १०/१३/१५ वर्षे (प्रवर्गानुसार)

निवड प्रक्रिया:

ज्युनिअर सेक्रेटरिएट असिस्टंट (JSA):

• शॉर्टलिस्ट केलेल्या उमेदवारांना ओएमआर किंवा कॉम्प्युटर आधारित वस्तुनिष्ठ बहुपर्यायी परीक्षेसाठी बोलावले जाईल.
• पेपर-१ (फक्त पात्रता):
  • प्रश्न: १००
  • गुण: २०० (प्रत्येक प्रश्नाला २ गुण)
  • वेळ: ९० मिनिटे
  • विषय: मेंटल अॅबिलिटी टेस्ट (जनरल इंटेलिजन्स, क्वांटिटेटिव्ह अॅप्टिट्यूड, रिझनिंग, प्रॉब्लेम सॉल्व्हिंग, सिच्युएशनल जजमेंट इ.)
  • टीप: चुकीच्या उत्तरांसाठी गुण वजा केले जाणार नाहीत. पेपर-१ फक्त पात्रता स्वरूपाचा असेल.
• पेपर-२ (अंतिम गुणवत्तेसाठी):
  • प्रश्न: १०० (जनरल अवेअरनेस ५० + जनरल इंग्लिश ५०)
  • गुण: ३०० (प्रत्येक प्रश्नाला ३ गुण)
  • वेळ: १ तास
  • टीप: चुकीच्या उत्तरासाठी १ गुण वजा केला जाईल.
• कॉम्प्युटर प्रोफिशियन्सी टेस्ट: १० मिनिटे (फक्त पात्रता स्वरूपाची).
• अंतिम गुणवत्ता यादी: पेपर-२ मधील गुणांनुसार तयार केली जाईल.
• निवडलेल्या उमेदवारांना २ वर्षांचा प्रोबेशन कालावधी असेल.

ज्युनिअर स्टेनोग्राफर (STEN):

• (१) लेखी परीक्षा:
  • गुण: २००
  • वेळ: २ तास
  • पार्ट-१: जनरल इंटेलिजन्स अँड रिझनिंग (५० प्रश्न, प्रत्येकी १ गुण)
  • पार्ट-२: जनरल अवेअरनेस (५० प्रश्न, प्रत्येकी १ गुण)
  • पार्ट-३: इंग्लिश लँग्वेज अँड कॉम्प्रिहेन्शन (१०० प्रश्न, प्रत्येकी १ गुण)
  • टीप: चुकीच्या उत्तरासाठी ०.२५ गुण वजा केले जातील.
• (२) स्टेनोग्राफी प्रोफिशियन्सी टेस्ट: DOPT च्या निकषांनुसार (फक्त पात्रता स्वरूपाची).
• अंतिम निवड लेखी परीक्षेतील गुणवत्तेनुसार केली जाईल.

कामाचे ठिकाण:

• CFTRI चे म्हैसूर येथील मुख्यालय किंवा मुंबई, हैद्राबाद, लखनौ येथील CFTRI चे रिसोर्स सेंटर्स.

महत्वाच्या सूचना:

• उमेदवारांनी ऑनलाइन अर्ज करताना ज्युनिअर सेक्रेटरिएट असिस्टंट (JSA) पदासाठी कॅडरचा पसंतीक्रम नोंदवणे आवश्यक आहे: (१) जनरल कॅडर, (२) फिनान्स अँड अकाऊंट्स कॅडर, (३) स्टोअर्स अँड पर्चेस कॅडर. हा पसंतीक्रम नंतर बदलता येणार नाही.
• ऍडमिट कार्ड CFTRI च्या वेबसाइटवरून (https://www.cftri.res.in) जून/जुलै २०२५ मध्ये डाउनलोड करता येतील.
• अंतिम निकाल जुलै २०२५ मध्ये जाहीर केला जाईल.

अर्जाचे शुल्क:

• ₹ ५००/- (महिला, अनुसूचित जाती (अजा), अनुसूचित जमाती (अज), दिव्यांग आणि माजी सैनिक यांना शुल्क माफ आहे.)

ऑनलाइन अर्ज करण्याची प्रक्रिया:

• ऑनलाइन अर्ज कसा करावा याची विस्तृत माहिती https://recruit.ncl.res.in या वेबसाइटवरील जाहिरातीमधील पॅरा ५ मध्ये दिली आहे.
• ज्युनिअर स्टेनोग्राफर आणि ज्युनिअर सेक्रेटरिएट असिस्टंट पदांसाठी पात्र असल्यास दोन वेगवेगळे अर्ज करावे लागतील.
• ऑनलाइन अर्जासोबत स्कॅन करून अपलोड करावयाच्या कागदपत्रांची यादी जाहिरातीमधील पॅरा ७ मध्ये दिली आहे.
• ऑनलाइन अर्ज करण्याची अंतिम तारीख: ७ मे २०२५ (रात्री ११:५९ वाजेपर्यंत)
• ऑनलाइन अर्ज करण्यासाठी वेबसाइट्स:
  • https://www.cftri.res.in
  • https://recruitment.cftri.res.in
• अर्ज प्रक्रिया: Application Registration > Payment of Fees

संपर्क:

• सुहास पाटील: ९८९२००५१७१

दिनांक: २० एप्रिल २०२५

सेंट्रल फूड टेक्नॉलॉजिकल रिसर्च इन्स्टिट्यूट (CFTRI), म्हैसूरमधील ज्युनिअर सेक्रेटरिएट असिस्टंट (JSA) आणि ज्युनिअर स्टेनोग्राफर (STEN) विभागात नोकरी करणे अनेक दृष्टीने फायद्याचे ठरू शकते. या संस्थेशी जोडले जाण्याचे काही महत्त्वाचे कारणे अधिक विस्ताराने पाहूया:

१. प्रतिष्ठित आणि मान्यताप्राप्त संस्था:

• CFTRI ही वैज्ञानिक आणि औद्योगिक संशोधन संस्थेच्या (CSIR) छत्रछायेखालील एक प्रमुख संशोधन आणि विकास संस्था आहे. खाद्य विज्ञान आणि तंत्रज्ञान क्षेत्रात या संस्थेचे राष्ट्रीय आणि आंतरराष्ट्रीय स्तरावर मोठे योगदान आहे. त्यामुळे, या संस्थेचा भाग होणे तुमच्या करिअरसाठी एक महत्त्वाचा टप्पा ठरू शकतो.
• CSIR ही भारतातील सर्वात मोठी सरकारी संशोधन संस्था आहे आणि तिची एक वेगळी ओळख आहे. CFTRI मध्ये काम करणे म्हणजे एका प्रतिष्ठित संस्थेच्या कुटुंबाचा भाग होणे.

२. स्थिर आणि सुरक्षित नोकरी:

• सरकारी संस्था असल्यामुळे येथे नोकरीची स्थिरता आणि सुरक्षा निश्चित असते. खासगी क्षेत्रातील अस्थिरतेच्या तुलनेत CFTRI मध्ये दीर्घकाळ करिअर करण्याची संधी मिळते.
• नियमानुसार वेतनश्रेणी आणि इतर सरकारी लाभ मिळतात, ज्यामुळे आर्थिक सुरक्षा लाभते.

३. करिअर विकासाच्या संधी:

• CFTRI मध्ये वेळोवेळी अंतर्गत बढतीच्या आणि विकासाच्या संधी उपलब्ध असतात. तुमच्या कामाच्या अनुभवावर आणि पात्रतेनुसार उच्च पदांवर जाण्याची शक्यता असते.
• संस्थेकडून प्रशिक्षण आणि कौशल्ये वाढवण्यासाठी कार्यशाळा आणि इतर कार्यक्रमांचे आयोजन केले जाते, ज्यामुळे तुमच्या व्यावसायिक ज्ञानात भर पडते.

४. कामाचे चांगले वातावरण:

• CFTRI मध्ये सामान्यतः कामाचे वातावरण सहकार्याचे आणि सकारात्मक असते. संशोधनाला आणि ज्ञानाला महत्त्व दिले जाते, ज्यामुळे तुम्हाला नवीन गोष्टी शिकण्याची आणि आपल्या कल्पनांना मूर्त रूप देण्याची संधी मिळते.
• विविध क्षेत्रातील तज्ञ आणि अनुभवी लोकांसोबत काम करण्याची संधी मिळते, ज्यामुळे तुमचा दृष्टिकोन व्यापक होतो.

५. सामाजिक योगदान:

• CFTRI खाद्य विज्ञान आणि तंत्रज्ञानाच्या क्षेत्रात संशोधन करून अप्रत्यक्षपणे समाजाच्या आरोग्यासाठी आणि विकासासाठी योगदान देते. या संस्थेचा भाग होऊन तुम्हीही या कार्यात सहभागी होऊ शकता.
• संस्थेचे संशोधन अन्न सुरक्षा, अन्न प्रक्रिया आणि पौष्टिकतेशी संबंधित समस्यांवर उपाय शोधण्यास मदत करते.

६. म्हैसूर शहराचे महत्त्व:

• म्हैसूर हे एक सुंदर आणि सांस्कृतिकदृष्ट्या समृद्ध शहर आहे. येथे राहण्याचा खर्च इतर मोठ्या शहरांच्या तुलनेत कमी असतो आणि शांततापूर्ण वातावरण मिळते.
• शिक्षण, आरोग्य आणि इतर आवश्यक सुविधा शहरात सहज उपलब्ध आहेत.

७. ज्युनिअर सेक्रेटरिएट असिस्टंट (JSA) पदासाठी फायदे:

• प्रशासकीय आणि व्यवस्थापकीय कामाचा अनुभव मिळतो.
• संस्थेच्या दैनंदिन कामकाजात महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावण्याची संधी मिळते.
• विविध विभागांशी समन्वय साधण्याची संधी मिळते, ज्यामुळे कामाचा अनुभव अधिक व्यापक होतो.

८. ज्युनिअर स्टेनोग्राफर (STEN) पदासाठी फायदे:

• तुमची स्टेनोग्राफी आणि टायपिंगची कौशल्ये वापरण्याची आणि विकसित करण्याची संधी मिळते.
• संस्थेतील उच्चपदस्थ अधिकाऱ्यांसोबत काम करण्याची संधी मिळू शकते.
• अचूकता आणि वेळेचे व्यवस्थापन यांसारख्या महत्त्वाच्या व्यावसायिक कौशल्यांचा विकास होतो.

थोडक्यात, सेंट्रल फूड टेक्नॉलॉजिकल रिसर्च इन्स्टिट्यूट (CFTRI), म्हैसूर येथे नोकरी करणे केवळ एक रोजगार नाही, तर एक प्रतिष्ठित संस्थेसोबत जुळण्याची, स्वतःच्या करिअरला दिशा देण्याची आणि सामाजिक योगदानाचा भाग होण्याची संधी आहे. जर तुम्हाला सरकारी नोकरीत स्थिरता, चांगल्या कामाचे वातावरण आणि विकासाच्या संधी हव्या असतील, तर CFTRI मध्ये अर्ज करणे तुमच्यासाठी एक चांगला निर्णय ठरू शकतो.

सेंट्रल फूड टेक्नॉलॉजिकल रिसर्च इन्स्टिट्यूट (CFTRI), म्हैसूर या संस्थेचा इतिहास भारतीय खाद्य विज्ञान आणि तंत्रज्ञान क्षेत्राच्या विकासासाठी अत्यंत महत्त्वाचा आहे. या संस्थेची स्थापना कशी झाली आणि तिने आजपर्यंत काय महत्त्वपूर्ण योगदान दिले आहे, हे आपण अधिक विस्ताराने पाहूया:

स्वतंत्र भारताची गरज आणि संस्थेची कल्पना:

दुसऱ्या महायुद्धानंतर आणि भारताच्या स्वातंत्र्यानंतर देशात अन्नाची उपलब्धता आणि गुणवत्ता सुधारण्याची गरज तीव्रपणे जाणवत होती. देशातील वाढती लोकसंख्या आणि शेतीत मर्यादित उत्पादन यामुळे अन्नाची प्रक्रिया (food processing), साठवणूक (storage) आणि वितरणाची (distribution) व्यवस्था अधिक कार्यक्षम बनवणे अत्यावश्यक होते. याच पार्श्वभूमीवर, वैज्ञानिक आणि औद्योगिक संशोधन परिषदेने (CSIR) खाद्य विज्ञान आणि तंत्रज्ञानावर लक्ष केंद्रित करणारी एक राष्ट्रीय स्तरावरील संस्था स्थापन करण्याची कल्पना मांडली.

स्थापना आणि प्रारंभिक टप्पा (१९५०-१९६०):

• स्थापना वर्ष: २१ ऑक्टोबर १९५०
• संस्थापक: CSIR (वैज्ञानिक आणि औद्योगिक संशोधन परिषद)
• पहिले संचालक: डॉ. व्ही. सुब्ब्रह्मण्यम (Dr. V. Subrahmanyan) – ते एक दूरदृष्टी असलेले वैज्ञानिक आणि पोषण तज्ञ होते. त्यांनी संस्थेच्या विकासात मोलाची भूमिका बजावली.
• स्थापना ठिकाण: म्हैसूर, कर्नाटक. म्हैसूरची शांत आणि शैक्षणिक वातावरण संस्थेच्या संशोधनासाठी अनुकूल ठरले.
• उद्देश: संस्थेची स्थापना खालील प्रमुख उद्देशांनी करण्यात आली:
  • अन्न प्रक्रिया आणि तंत्रज्ञानाचा विकास करणे.
  • अन्नाची गुणवत्ता आणि पौष्टिक मूल्ये सुधारणे.
  • अन्न साठवणुकीच्या नवीन पद्धती शोधणे, ज्यामुळे अन्नाची नासाडी कमी होईल.
  • अन्न उद्योगाला वैज्ञानिक आणि तांत्रिक मार्गदर्शन पुरवणे.
  • या क्षेत्रात कुशल मनुष्यबळ तयार करणे.

सुरुवातीच्या काळात संस्थेने मूलभूत संशोधन आणि पायाभूत सुविधांवर लक्ष केंद्रित केले. अन्न रसायनशास्त्र (food chemistry), सूक्ष्मजीवशास्त्र (microbiology), अन्न अभियांत्रिकी (food engineering) आणि पोषण (nutrition) यांसारख्या महत्त्वाच्या विभागांची स्थापना करण्यात आली.

विकास आणि विस्तार (१९६०-१९९०):

या दशकात CFTRI ने अनेक महत्त्वपूर्ण संशोधन प्रकल्प हाती घेतले आणि अनेक नवीन तंत्रज्ञान विकसित केले. काही प्रमुख कार्ये खालीलप्रमाणे:

• धान्य आणि कडधान्ये प्रक्रिया: गहू, तांदूळ आणि इतर धान्यांवर प्रक्रिया करण्याच्या नवीन पद्धती विकसित केल्या, ज्यामुळे त्यांची गुणवत्ता आणि साठवण क्षमता वाढली. डाळ आणि इतर कडधान्यांवर प्रक्रिया करण्याचे तंत्रज्ञानही विकसित केले.
• तेल आणि चरबी तंत्रज्ञान: खाद्य तेले आणि चरबींच्या उत्पादनात सुधारणा, त्यांची गुणवत्ता टिकवणे आणि नवीन तेलबियांचा वापर करण्यासंबंधी संशोधन झाले.
• फळे आणि भाजीपाला प्रक्रिया: फळे आणि भाज्यांची साठवणूक, त्यांच्यापासून विविध उत्पादने (उदा. जॅम, जेली, लोणचे) बनवण्याचे तंत्रज्ञान विकसित केले, ज्यामुळे शेतकऱ्यांना त्यांच्या उत्पादनासाठी चांगले बाजारपेठ मिळाली.
• मांस, कुक्कुटपालन आणि मत्स्य प्रक्रिया: या क्षेत्रातील उत्पादनांची गुणवत्ता वाढवणे आणि त्यांची साठवण क्षमता सुधारण्यासाठी संशोधन झाले.
• पोषक आणि आरोग्यदायी अन्न: बालकांसाठी पौष्टिक अन्न, कुपोषित लोकांसाठी विशेष आहार आणि आरोग्यासाठी फायदेशीर असलेल्या अन्न घटकांवर संशोधन झाले. ‘अमृत’ (Amrut) या प्रसिद्ध पौष्टिक आहाराचा विकास CFTRI मध्येच झाला.
• तंत्रज्ञान हस्तांतरण: संस्थेने विकसित केलेले तंत्रज्ञान अन्न उद्योगांपर्यंत पोहोचवण्यासाठी अनेक प्रयत्न केले. यासाठी प्रशिक्षण कार्यक्रम, कार्यशाळा आणि उद्योजकांसाठी मार्गदर्शन आयोजित केले गेले.

या काळात CFTRI ने राष्ट्रीय स्तरावर एक महत्त्वपूर्ण संस्था म्हणून स्वतःची ओळख निर्माण केली आणि अन्न उद्योगाच्या विकासात सक्रिय योगदान दिले.

आधुनिकीकरण आणि नवीन आव्हाने (१९९० पासून पुढे):

जागतिकीकरण आणि बाजारातील बदलांमुळे अन्न उद्योगात अनेक नवीन आव्हाने आली. CFTRI ने या बदलांना स्वीकारून आपल्या संशोधनाची दिशा आधुनिक गरजांनुसार बदलली.

• बायोटेक्नोलॉजी आणि जेनेटिक इंजिनिअरिंग: अन्न उत्पादनात सुधारणा करण्यासाठी आणि नवीन गुणधर्म विकसित करण्यासाठी जैवतंत्रज्ञान आणि जनुकीय अभियांत्रिकीचा वापर सुरू केला.
• नॅनो टेक्नोलॉजी: अन्न प्रक्रिया आणि पॅकेजिंगमध्ये नॅनो टेक्नोलॉजीच्या उपयोगावर संशोधन सुरू झाले, ज्यामुळे अन्नाची गुणवत्ता आणि सुरक्षा अधिक वाढवता येते.
• कार्यात्मक अन्न (Functional Foods) आणि न्यूट्रास्युटिकल्स (Nutraceuticals): विशिष्ट आरोग्यदायी फायदे देणाऱ्या अन्न घटकांवर आणि उत्पादनांवर लक्ष केंद्रित केले गेले.
• अन्न सुरक्षा आणि गुणवत्ता मानके: जागतिक स्तरावरील अन्न सुरक्षा मानकांचे पालन करण्यासाठी आणि भारतीय अन्न उद्योगाला स्पर्धात्मक बनवण्यासाठी संशोधन आणि मार्गदर्शन पुरवले गेले.
• पर्यावरणपूरक तंत्रज्ञान: अन्न प्रक्रिया उद्योगात कचरा व्यवस्थापन आणि ऊर्जा कार्यक्षमतेवर लक्ष केंद्रित केले गेले.
• ग्रामीण भागातील विकास: ग्रामीण भागातील अन्न प्रक्रिया उद्योगांना चालना देण्यासाठी आणि शेतकऱ्यांचे उत्पन्न वाढवण्यासाठी विशेष प्रकल्प हाती घेण्यात आले.

आजची CFTRI:

आज CFTRI ही एक जागतिक स्तरावरची अन्न संशोधन संस्था म्हणून ओळखली जाते. संस्थेकडे अत्याधुनिक प्रयोगशाळा, उत्कृष्ट वैज्ञानिक आणि तांत्रिक कर्मचारी आणि संशोधनासाठी आवश्यक सर्व सुविधा उपलब्ध आहेत. CFTRI ने अनेक राष्ट्रीय आणि आंतरराष्ट्रीय संस्थांशी सहकार्य केले आहे आणि ते शिक्षण, संशोधन आणि उद्योगांना जोडण्याचे महत्त्वपूर्ण कार्य करत आहे.

निष्कर्ष:

सेंट्रल फूड टेक्नॉलॉजिकल रिसर्च इन्स्टिट्यूट (CFTRI) चा इतिहास हा भारतीय अन्न विज्ञान आणि तंत्रज्ञान क्षेत्राच्या प्रगतीचा इतिहास आहे. स्थापनेपासून ते आजपर्यंत संस्थेने देशाच्या अन्नसुरक्षा, पोषण आणि अन्न उद्योगाच्या विकासात महत्त्वपूर्ण योगदान दिले आहे. डॉ. व्ही. सुब्ब्रह्मण्यम यांच्यासारख्या दूरदृष्टीच्या संचालकांनी संस्थेला योग्य दिशा दिली आणि त्यांच्या नेतृत्वाखाली CFTRI ने अनेक महत्त्वपूर्ण यश मिळवले. आजही ही संस्था नवीन संशोधन आणि तंत्रज्ञानाच्या माध्यमातून भारतीय अन्न उद्योगाला मार्गदर्शन करत आहे आणि देशाच्या विकासात सक्रिय भूमिका बजावत आहे.

सेंट्रल फूड टेक्नॉलॉजिकल रिसर्च इन्स्टिट्यूट (CFTRI), म्हैसूर या संस्थेचे आपल्या देशासाठी असलेले महत्त्व अनमोल आहे. हे केवळ एक संशोधन केंद्र नाही, तर ते भारताच्या अन्नसुरक्षा, आरोग्य आणि अर्थव्यवस्थेच्या विकासाचे एक महत्त्वाचे आधारस्तंभ आहे. या विभागाचे राष्ट्रीय स्तरावरील महत्त्व अधिक विस्ताराने पाहूया:

१. अन्नसुरक्षा सुनिश्चित करणे (अन्नसुरक्षा 🛡️):

• CFTRI अन्नाची उपलब्धता वाढवण्यासाठी आणि अन्नाची नासाडी कमी करण्यासाठी नवीन तंत्रज्ञान विकसित करते.🌾 ते धान्य, कडधान्ये, फळे, भाज्या आणि इतर अन्नपदार्थ अधिक काळ टिकवण्यासाठी आणि त्यांची गुणवत्ता राखण्यासाठी प्रभावी पद्धती शोधतात.
• संस्थेने विकसित केलेल्या प्रक्रिया आणि तंत्रज्ञानाचा वापर करून शेतमालाचे मूल्यवर्धन (value addition) करता येते, ज्यामुळे शेतकऱ्यांचे उत्पन्न वाढते आणि अन्नाची उपलब्धता अधिक सुनिश्चित होते.

२. अन्नाची गुणवत्ता आणि पौष्टिक मूल्ये सुधारणे (गुणवत्ता ✓ पोषण 🌱):

• CFTRI अन्नातील पौष्टिक घटक टिकवून ठेवण्यासाठी आणि ते वाढवण्यासाठी संशोधन करते. लहान मुले, गर्भवती महिला आणि कुपोषित लोकांसाठी पौष्टिक आणि संतुलित आहार तयार करण्यावर संस्थेचा भर असतो.
• संस्थेने विकसित केलेले ‘अमृत’ (Amrut) सारखे पौष्टिक खाद्यपदार्थ देशातील अनेक गरजू लोकांपर्यंत पोहोचले आहेत आणि त्यांनी कुपोषणाच्या समस्येवर मात करण्यासाठी मदत केली आहे.
• अन्नाची गुणवत्ता आणि सुरक्षितता मानके (food safety standards) निश्चित करण्यात CFTRI महत्त्वाची भूमिका बजावते, ज्यामुळे ग्राहकांना सुरक्षित आणि पौष्टिक अन्न मिळते.

३. अन्न प्रक्रिया उद्योगाला चालना देणे (उद्योग 🏭 विकास 📈):

• CFTRI अन्न प्रक्रिया उद्योगासाठी नवीन आणि स्वदेशी तंत्रज्ञान विकसित करते, ज्यामुळे उत्पादन खर्च कमी होतो आणि गुणवत्ता सुधारते. यामुळे लहान आणि मध्यम आकाराच्या अन्न प्रक्रिया उद्योगांना मोठी मदत मिळते.
• संस्थेकडून उद्योजकांना तांत्रिक मार्गदर्शन आणि प्रशिक्षण दिले जाते, ज्यामुळे नवीन व्यवसाय सुरू होण्यास आणिExisting व्यवसायांचा विस्तार होण्यास मदत होते. यामुळे देशात रोजगार संधी वाढतात.🧑‍💼👩‍💼
• अन्न प्रक्रिया उद्योगाच्या विकासातून शेतमालाला चांगली बाजारपेठ मिळते, ज्यामुळे शेतकऱ्यांचे आर्थिक उत्पन्न वाढते.💸

४. अन्नाची नासाडी कमी करणे (कचरा 🗑️ बचत 💰):

• भारतात शेतीत आणि साठवणुकीत मोठ्या प्रमाणात अन्नाची नासाडी होते. CFTRI या नासाडीला आळा घालण्यासाठी प्रभावी उपाय आणि तंत्रज्ञान विकसित करते.
• संस्थेने विकसित केलेल्या शीतगृहे (cold storage) आणि अन्न साठवणुकीच्या आधुनिक पद्धतींमुळे अन्नाची गुणवत्ता टिकून राहते आणि ते अधिक काळ वापरता येते.

५. ग्रामीण अर्थव्यवस्थेला बळकटी देणे (ग्रामीण विकास 🏘️):

• CFTRI ग्रामीण भागातील कृषी उत्पादनांवर आधारित अन्न प्रक्रिया उद्योगांना प्रोत्साहन देते. यामुळे ग्रामीण भागात रोजगार निर्माण होतो आणि शेतकऱ्यांचे उत्पन्न वाढते.
• संस्थेकडून ग्रामीण महिलांसाठी स्वयंरोजगार संधी निर्माण करण्यासाठी प्रशिक्षण कार्यक्रम आयोजित केले जातात.👩‍🌾

६. वैज्ञानिक आणि तांत्रिक प्रगती (विज्ञान 🔬 तंत्रज्ञान 💡):

• CFTRI खाद्य विज्ञान आणि तंत्रज्ञान क्षेत्रात मूलभूत आणि उपयोजित संशोधन करते. या संशोधनातून नवीन ज्ञान आणि तंत्रज्ञान विकसित होते, जे देशाच्या प्रगतीसाठी महत्त्वाचे आहे.
• संस्थेतील वैज्ञानिक आंतरराष्ट्रीय स्तरावरही आपल्या कार्याचा ठसा उमटवतात, ज्यामुळे भारताची वैज्ञानिक क्षमता जगाला दिसते.🌍

७. आरोग्य आणि पोषण सुरक्षा (आरोग्य ❤️ पोषण 💪):

• CFTRI लोकांच्या आरोग्यासाठी आवश्यक असलेल्या पोषक तत्वांवर संशोधन करते आणि त्यानुसार अन्न उत्पादने विकसित करण्यास मदत करते.
• मधुमेह, हृदयविकार आणि इतर जीवनशैलीशी संबंधित आजारांवर नियंत्रण ठेवण्यासाठी आहारातील बदल आणि पौष्टिक अन्न कसे घ्यावे याबद्दल मार्गदर्शन करते.

८. आपत्कालीन परिस्थितीत मदत (आपत्काल 🆘):

• नैसर्गिक आपत्ती किंवा इतर संकटकाळात CFTRI त्वरित तयार होणारे आणि पौष्टिक अन्नपदार्थ विकसित करून मदतकार्यात योगदान देते.

थोडक्यात, सेंट्रल फूड टेक्नॉलॉजिकल रिसर्च इन्स्टिट्यूट (CFTRI) ही संस्था आपल्या देशासाठी अनेक प्रकारे महत्त्वपूर्ण आहे. ती केवळ अन्नाची उपलब्धता आणि गुणवत्ता सुधारत नाही, तर शेतकऱ्यांचे उत्पन्न वाढवते, ग्रामीण अर्थव्यवस्थेला चालना देते आणि अन्न प्रक्रिया उद्योगाच्या विकासात महत्त्वाची भूमिका बजावते. CFTRI चे कार्य हे भारताच्या सामाजिक, आर्थिक आणि आरोग्याच्या विकासासाठी अत्यंत आवश्यक आहे.🇮🇳

सेंट्रल फूड टेक्नॉलॉजिकल रिसर्च इन्स्टिट्यूट (CFTRI), म्हैसूर आज भारतीय खाद्य विज्ञान आणि तंत्रज्ञान क्षेत्रातील एक अग्रगण्य संस्था म्हणून कार्यरत आहे. संस्थेने आपल्या स्थापनेपासून अनेक महत्त्वपूर्ण टप्पे पार केले आहेत आणि सध्या अनेक नवीन संशोधन प्रकल्प आणि उपक्रमांमध्ये सक्रिय आहे. संस्थेची वर्तमान स्थिती अधिक विस्ताराने पाहूया:

१. संशोधन आणि विकास (संशोधन 🔬 नवोपक्रम 💡):

• CFTRI सध्या अन्न प्रक्रिया, अन्न सुरक्षा, पोषण, जैवतंत्रज्ञान आणि अभियांत्रिकी विज्ञान यांसारख्या विविध क्षेत्रांमध्ये अत्याधुनिक संशोधन करत आहे.
• संस्थेचे लक्ष आता केवळ पारंपरिक अन्नपदार्थांवर प्रक्रिया करण्यावर नसून, आरोग्यदायी आणि पौष्टिक अन्न उत्पादने विकसित करण्यावर आहे. यामध्ये कार्यात्मक अन्न (functional foods), न्यूट्रास्युटिकल्स (nutraceuticals) आणि तृणधान्यांवर (millets) आधारित उत्पादनांचा समावेश आहे.🌾
• संस्थेत जनुकीय अभियांत्रिकी (genetic engineering), नॅनो टेक्नोलॉजी (nanotechnology) आणि कृत्रिम बुद्धिमत्ता (artificial intelligence) यांसारख्या आधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर करून अन्न उत्पादन आणि प्रक्रियेत सुधारणा करण्याचे प्रयत्न सुरू आहेत.🤖

२. तंत्रज्ञान हस्तांतरण आणि उद्योजकता विकास (तंत्रज्ञान हस्तांतरण ➡️ उद्योग 🏢):

• CFTRI ने आजपर्यंत अनेक स्वदेशी तंत्रज्ञान विकसित केले आहेत आणि ते अन्न उद्योगांना हस्तांतरित केले आहेत. यामुळे अनेक नवीन उद्योग सुरू झाले आहेत आणिExisting उद्योगांचा विकास झाला आहे.📈
• संस्थेत नवउद्योजकांना (startups) मार्गदर्शन आणि प्रशिक्षण देण्यासाठी एक इन्क्युबेशन सेंटर (incubation center) कार्यरत आहे. येथे नवीन कल्पनांना व्यावसायिक रूप देण्यासाठी मदत केली जाते.🧑‍💼👩‍💼

३. शैक्षणिक आणि प्रशिक्षण कार्यक्रम (शिक्षण 📚 कौशल्ये 🧑‍🎓):

• CFTRI अन्न विज्ञान आणि तंत्रज्ञान या विषयात पदव्युत्तर आणि डॉक्टरेट स्तरावरील शिक्षण कार्यक्रम चालवते. या माध्यमातून कुशल मनुष्यबळ तयार केले जाते, जे अन्न उद्योगात आणि संशोधनात योगदान देतात.
• संस्थेत अन्न प्रक्रिया आणि संबंधित विषयांवर लहान कालावधीचे प्रशिक्षण कार्यक्रम आणि कार्यशाळा (workshops) नियमितपणे आयोजित केल्या जातात, ज्यामुळे उद्योजक, शेतकरी आणि सामान्य लोक नवीन तंत्रज्ञान आणि पद्धती शिकू शकतात.

४. राष्ट्रीय आणि आंतरराष्ट्रीय सहकार्य (सहकार्य 🤝 जागतिक स्तरावर 🌍):

• CFTRI ने अनेक राष्ट्रीय आणि आंतरराष्ट्रीय संशोधन संस्था, विद्यापीठे आणि उद्योगांशी सहकार्य करार केले आहेत. या माध्यमातून ज्ञानाची आणि तंत्रज्ञानाची देवाणघेवाण होते आणि संयुक्त संशोधन प्रकल्प राबवले जातात.
• संस्थेचे वैज्ञानिक आंतरराष्ट्रीय परिषदांमध्ये सक्रियपणे भाग घेतात आणि आपले संशोधन कार्य जगासमोर मांडतात.

५. पायाभूत सुविधा आणि आधुनिकीकरण (सुविधा ⚙️ आधुनिकीकरण 🔄):

• CFTRI मध्ये अत्याधुनिक प्रयोगशाळा, पायलट प्लांट (pilot plant) आणि संशोधन सुविधा उपलब्ध आहेत. संस्थेने आपल्या पायाभूत सुविधांचे वेळोवेळी आधुनिकीकरण केले आहे, ज्यामुळे उच्च दर्जाचे संशोधन करणे शक्य झाले आहे.
• संस्थेत अन्न विश्लेषण, गुणवत्ता नियंत्रण आणि पॅकेजिंगसाठी विशेष सुविधा आहेत.

६. वर्तमान आव्हाने आणि भविष्यकालीन दृष्टिकोन (आव्हाने 🤔 भविष्य 🚀):

• सध्या CFTRI समोर हवामान बदल (climate change), नैसर्गिक संसाधनांवरील दबाव (pressure on natural resources) आणि वाढती लोकसंख्या यांसारख्या जागतिक समस्यांशी संबंधित अन्न सुरक्षा आणि टिकाऊ अन्न प्रणाली (sustainable food systems) विकसित करण्याचे मोठे आव्हान आहे.
• संस्था आता पौष्टिकतेवर अधिक लक्ष केंद्रित करत आहे आणि लोकांच्या आहारात सुधारणा कशी करता येईल यावर संशोधन करत आहे.
• भविष्यात CFTRI चा दृष्टिकोन अधिक नवोन्मेषी, तंत्रज्ञान-आधारित आणि सामाजिक गरजा पूर्ण करणारा असेल. संस्थेचे उद्दिष्ट भारतीय अन्न उद्योगाला जागतिक स्तरावर अधिक स्पर्धात्मक आणि टिकाऊ बनवणे आहे.

७. महत्त्वाचे उपक्रम आणि यश (उपक्रम ✨ यश 🏆):

• ‘वन वीक वन लॅब’ (One Week One Lab) यांसारख्या CSIR च्या उपक्रमांमध्ये CFTRI सक्रियपणे सहभागी असते आणि आपल्या संशोधनाचे आणि तंत्रज्ञानाचे प्रदर्शन करते.
• संस्थेने अनेक नवीन अन्न उत्पादने आणि प्रक्रिया विकसित केल्या आहेत, ज्यांना बाजारात चांगला प्रतिसाद मिळाला आहे.
• CFTRI ला अनेक राष्ट्रीय आणि आंतरराष्ट्रीय पुरस्कारांनी सन्मानित करण्यात आले आहे, जे संस्थेच्या उत्कृष्ट कार्याची पावती आहे.

थोडक्यात, सेंट्रल फूड टेक्नॉलॉजिकल रिसर्च इन्स्टिट्यूट (CFTRI), म्हैसूर आज एक dynamic आणि प्रगतीशील संस्था आहे. संशोधन, तंत्रज्ञान विकास, शिक्षण आणि उद्योजकता यांसारख्या क्षेत्रांमध्ये सक्रियपणे योगदान देत, ही संस्था भारतीय अन्न क्षेत्राच्या भविष्यासाठी एक महत्त्वाचा आधारस्तंभ आहे.