NEERI Nagpur Recruitment | CSIR NEERI Recruitment 2025
नमस्ते! सीएसआयआर-राष्ट्रीय पर्यावरण अभियांत्रिकी संशोधन संस्था (NEERI), नागपूर येथे ज्युनिअर सेक्रेटरिएट असिस्टंट (JSA) आणि ज्युनिअर स्टेनोग्राफर (STEN) पदांसाठी भरती निघाली आहे. एकूण ३३ जागांसाठी ही भरती असून, अर्ज करण्याची अंतिम तारीख ३० एप्रिल २०२५ आहे.
पदांची नावे आणि तपशील:
(I) ज्युनिअर सेक्रेटरिएट असिस्टंट (JSA) ⌨️: एकूण २६ जागा
- वेतन श्रेणी: लेवल-२ (₹१९,९०० – ₹६३,२००), दरमहा अंदाजे ₹३६,४९३/- 💰
- जागांचा तपशील:
- जनरल: १४ जागा (अजा १, अज १, इमाव ४, ईडब्ल्यूएस २, खुला – ७)
- स्टोअर्स अँड पर्चेस: ७ जागा (इमाव २, खुला – ५) 🛒
- फिनान्स अँड अकाऊंट्स: ५ जागा (इमाव २, खुला ४) 🏦
- माजी सैनिक (मा.सै.): १ पद राखीव 🎖️
- पात्रता: १२ वी किंवा समकक्ष परीक्षा उत्तीर्ण 📜 आणि खालीलप्रमाणे कॉम्प्युटर टायपिंग स्पीड:
- इंग्रजी: ३५ शब्द प्रति मिनिट (10,500 KDPH) ⌨️🇬🇧
- हिंदी: ३० शब्द प्रति मिनिट (9,000 KDPH) ⌨️🇮🇳
(II) ज्युनिअर स्टेनोग्राफर (STEN) 📝: एकूण ७ जागा
- वेतन श्रेणी: लेवल-४ (₹२५,४०० – ₹८१,१००), दरमहा अंदाजे ₹४७,४१५/- 💰
- जागांचा तपशील: इमाव २, खुला ५ (दिव्यांग कॅटेगरी OH साठी १ पद राखीव 🧑<0xF0><0x9F><0xA6><0xBD>)
- पात्रता: १२ वी किंवा तत्सम परीक्षा उत्तीर्ण 📜 आणि स्टेनोग्राफीमधील प्राविण्य:
- १० मिनिटांचे डिक्टेशन (इंग्रजी किंवा हिंदी, जसा अर्जदाराने निवडला असेल) 🗣️
- शॉर्टहँड: ८० शब्द प्रति मिनिट ✍️
- टायपिंगसाठी वेळ: इंग्रजी ५० मिनिटे किंवा हिंदी ६५ मिनिटे ⌨️
वयोमर्यादा (३० एप्रिल २०२५ रोजी):
- JSA: २८ वर्षे ⏳
- STEN: २७ वर्षे ⏳
- वयात सूट:
- विधवा/घटस्फोटीत/कायदेशीररित्या विभक्त झालेल्या आणि पुनर्विवाह न केलेल्या महिला (खुला/इमाव): ३५ वर्षे 👩💼
- अजा/अज महिला: ४० वर्षे 👩💼
- इमाव: ३ वर्षे 🧑💼
- अजा/अज: ५ वर्षे 🧑💼
- दिव्यांग: १०/१३/१५ वर्षे (प्रवर्गानुसार) 🧑<0xF0><0x9F><0xA6><0xBD>
निवड प्रक्रिया:
ज्युनिअर सेक्रेटरिएट असिस्टंट (JSA):
- शॉर्टलिस्ट केलेल्या उमेदवारांची ओएमआर किंवा कॉम्प्युटर आधारित वस्तुनिष्ठ बहुपर्यायी परीक्षा होईल. ✍️💻
- पेपर-१ (केवळ पात्रता):
- १०० प्रश्न (प्रत्येकी २ गुण) = एकूण २०० गुण 💯
- वेळ: ९० मिनिटे ⏱️
- विषय: जनरल इंटेलिजन्स, क्वांटिटेटिव्ह अॅप्टिट्यूड, रिझनिंग, प्रॉब्लेम सॉल्व्हिंग, सिच्युएशनल जजमेंट इत्यादी 🤔
- महत्वाचे: चुकीच्या उत्तरांसाठी गुण वजा केले जाणार नाहीत. ✅
- पेपर-२ (अंतिम गुणवत्तेसाठी):
- (i) जनरल अवेअरनेस: ५० प्रश्न 📰
- (ii) जनरल इंग्लिश: ५० प्रश्न 🇬🇧
- प्रत्येकी ३ गुण = एकूण ३०० गुण 💯
- वेळ: १ तास ⏱️
- महत्वाचे: चुकीच्या उत्तरासाठी १ गुण वजा केला जाईल. ❌
- कॉम्प्युटर प्रोफिशियन्सी टेस्ट: १० मिनिटे (केवळ पात्रता) 💻
- अंतिम गुणवत्ता यादी पेपर-२ मधील गुणांनुसार तयार केली जाईल. 🥇
- निवडलेल्या उमेदवारांना २ वर्षांचा प्रोबेशन कालावधी असेल. 🗓️
ज्युनिअर स्टेनोग्राफर (STEN):
- (१) लेखी परीक्षा: एकूण २०० गुणांसाठी, वेळ २ तास ✍️
- पार्ट-१: जनरल इंटेलिजन्स अँड रिझनिंग (५० प्रश्न) 🤔
- पार्ट-२: जनरल अवेअरनेस (५० प्रश्न) 📰
- पार्ट-३: इंग्लिश लँग्वेज अँड कॉम्प्रिहेन्शन (१०० प्रश्न) 🇬🇧
- प्रत्येक प्रश्नाला १ गुण.
- महत्वाचे: चुकीच्या उत्तरासाठी ०.२५ गुण वजा केले जातील. ❌
- (२) स्टेनोग्राफी प्रोफिशियन्सी टेस्ट: DOPT च्या निकषांनुसार (केवळ पात्रता) ✍️
- अंतिम निवड लेखी परीक्षेतील गुणवत्तेनुसार केली जाईल. 🥇
कामाचे ठिकाण:
- NEERI चे नागपूर येथील मुख्यालय 🏢
- मुंबई, हैदराबाद, दिल्ली, चेन्नई, कोलकाता येथील NEERI चे झोनल सेंटर्स 📍
महत्वाच्या सूचना:
- ऑनलाइन अर्ज करताना JSA पदासाठी कॅडरचा पसंतीक्रम नोंदवणे आवश्यक आहे: (१) जनरल कॅडर, (२) फिनान्स अँड अकाऊंट्स कॅडर, (३) स्टोअर्स अँड पर्चेस कॅडर. हा पसंतीक्रम नंतर बदलता येणार नाही. 📝
- अॅडमिट कार्ड CFTRI च्या वेबसाइटवरून www.neeri.res.in वरून जून/जुलै २०२५ मध्ये डाऊनलोड करता येतील. 📥
- अंतिम निकाल जुलै २०२५ मध्ये जाहीर केला जाईल. 📢
अर्जाचे शुल्क:
- ₹ ५००/- 💰
- शुल्क माफी: महिला, अजा/अज, दिव्यांग आणि माजी सैनिक यांना शुल्क माफ आहे. 🆓
ऑनलाइन अर्ज कसा करावा:
- वेबसाइट neeri.res.in वरील जाहिरातीमधील पॅरा ६ मध्ये सविस्तर माहिती दिली आहे. 🌐
- ज्युनिअर स्टेनोग्राफर आणि ज्युनिअर सेक्रेटरिएट असिस्टंट पदांसाठी पात्र असल्यास, दोन वेगवेगळे अर्ज करावे लागतील. 📝📝
- ऑनलाइन अर्जासोबत स्कॅन करून अपलोड करावयाच्या कागदपत्रांची यादी जाहिरातीमधील पॅरा ७ मध्ये दिली आहे. 📄
ऑनलाइन अर्ज करण्याची अंतिम तारीख: ३० एप्रिल २०२५ (रात्री ११:५९ पर्यंत) ⏰
अर्ज करण्यासाठी संकेतस्थळ:
- www.neeri.res.in 🌐
- https://career.neeri.res.in 🌐
संपर्क:
- सुहास पाटील: ९८९२००५१७१ 📞
अधिक government नोकरी व तसेच private नोकरी च्या जागा जाणुन घेण्यासाठी वरील लिंक वर click करा.
👇Also Follow Our Instagram Account and Stay Updated 👇
Hub of Opportunity (@hub_of_opportunity.co.in) • Instagram photos and videos
NEERI Nagpur Recruitment 2025 | CSIR NEERI Recruitment
CSIR-नीरी मध्ये सामील होण्याची कारणे (अधिक विस्ताराने):
CSIR-नीरी ही एक प्रतिष्ठित आणि अग्रगण्य वैज्ञानिक संशोधन संस्था आहे. येथे काम करणे केवळ एक नोकरी नसून, एक संधी आहे:
-
प्रतिष्ठित संस्था: नीरी ही ‘वैज्ञानिक आणि औद्योगिक संशोधन परिषद’ (CSIR) या भारत सरकारच्या संस्थेच्या अंतर्गत येते. CSIR ही भारतातील सर्वात मोठ्या वैज्ञानिक संस्थांपैकी एक आहे आणि तिची एक खास ओळख आहे. नीरीमध्ये काम करणे म्हणजे एका प्रतिष्ठित संस्थेचा भाग असणे, ज्यामुळे तुमच्या व्यावसायिक जीवनात एक वेगळे महत्त्व येते. 🏛️🇮🇳
-
पर्यावरण क्षेत्रात योगदान: नीरी मुख्यत्वे पर्यावरण अभियांत्रिकी आणि विज्ञान या क्षेत्रात संशोधन करते. जर तुम्हाला पर्यावरणाची काळजी असेल आणि या क्षेत्रात काहीतरी सकारात्मक बदल घडवून आणण्याची इच्छा असेल, तर नीरी तुमच्यासाठी एक उत्तम ठिकाण आहे. येथे काम करून तुम्ही पाणी, हवा, जमीन प्रदूषण नियंत्रण आणि पर्यावरण संरक्षण यांसारख्या महत्त्वाच्या विषयांवर काम करू शकता. 🌳💧💨
-
वैज्ञानिक वातावरणात काम करण्याची संधी: नीरीमध्ये तुम्हाला उच्चशिक्षित आणि अनुभवी वैज्ञानिकांसोबत काम करण्याची संधी मिळेल. हे एक stimulating (प्रेरक) वातावरण असते, जिथे तुम्हाला सतत नवीन गोष्टी शिकायला मिळतात आणि तुमच्या ज्ञानाची कक्षा रुंदावते. संशोधनाच्या कामात प्रत्यक्ष सहभाग घेता येतो, ज्यामुळे तुमची वैज्ञानिक दृष्टी विकसित होते. 🧪🔬
-
विविध प्रकारच्या कामाचा अनुभव: ज्युनिअर सेक्रेटरिएट असिस्टंट (JSA) आणि ज्युनिअर स्टेनोग्राफर (STEN) या पदांवर काम करताना तुम्हाला संस्थेच्या विविध विभागांशी समन्वय साधावा लागतो. यामुळे तुम्हाला संस्थेच्या कार्यप्रणालीची माहिती मिळते आणि वेगवेगळ्या प्रकारच्या लोकांशी संवाद साधण्याचा अनुभव मिळतो. प्रशासकीय आणि व्यवस्थापकीय कौशल्यांचा विकास करण्याची संधी मिळते. 🧑💼🤝
-
करिअरमधील वाढीची शक्यता: CSIR एक मोठी संस्था असल्यामुळे, येथे तुमच्या करिअरमध्ये वाढ होण्याची चांगली संधी असते. अनुभवानंतर तुम्ही उच्च पदांवर जाऊ शकता. तसेच, संस्थेत अंतर्गत प्रशिक्षण आणि विकासाच्या संधी उपलब्ध असतात, ज्यामुळे तुमची व्यावसायिक कौशल्ये सुधारण्यास मदत होते. 🪜📈
-
सरकारी संस्थेचे फायदे: नीरी ही एक सरकारी संस्था असल्यामुळे, येथे तुम्हाला अनेक सरकारी नियम आणि फायद्यांनुसार सुविधा मिळतात. यामध्ये चांगले वेतन, भत्ते, वैद्यकीय सुविधा, निवृत्तीनंतरचे लाभ आणि कामाची सुरक्षितता यांचा समावेश होतो. त्यामुळे तुमचे भविष्य सुरक्षित राहते. 🛡️💰
-
विविध ठिकाणी काम करण्याची संधी: नीरीचे मुख्यालय नागपूर येथे असले तरी, मुंबई, हैदराबाद, दिल्ली, चेन्नई आणि कोलकाता येथेही त्याचे झोनल सेंटर्स आहेत. तुमच्या मागणीनुसार किंवा संस्थेच्या गरजेनुसार तुम्हाला या ठिकाणी काम करण्याची संधी मिळू शकते. वेगवेगळ्या शहरांमधील संस्कृतीचा अनुभव घेता येतो. 🌍🏢
-
नवीन तंत्रज्ञान आणि ज्ञानाचा वापर: नीरीमध्ये सतत नवीन संशोधन आणि विकास कार्य चालू असते. त्यामुळे तुम्हाला आधुनिक तंत्रज्ञान आणि नवीन ज्ञानाचा वापर करण्याची संधी मिळते. हे तुमच्या व्यावसायिक जीवनात तुम्हाला नेहमी अपडेटेड ठेवते. 💻💡
-
सामाजिक बांधिलकी: पर्यावरणाच्या क्षेत्रात काम करणारी संस्था असल्यामुळे, नीरी अप्रत्यक्षपणे समाजाच्या कल्याणासाठी योगदान देते. तुमच्या कामातून समाजाला फायदा होतो, याचा एक वेगळा आनंद मिळतो. 💚🏘️
-
शिकण्याची सतत संधी: नीरीमध्ये सेमिनार्स, कार्यशाळा आणि प्रशिक्षण कार्यक्रम नियमितपणे आयोजित केले जातात. या माध्यमातून तुम्हाला तुमच्या क्षेत्रातील नवीन घडामोडींची माहिती मिळते आणि तुमचे व्यावसायिक ज्ञान अद्ययावत राहते. 📚👩🏫
थोडक्यात सांगायचे झाल्यास, CSIR-नीरी मध्ये काम करणे म्हणजे:
- एका प्रतिष्ठित संस्थेचा भाग होणे. 👍
- पर्यावरण संरक्षणाच्या कार्यात योगदान देणे. 🌳
- वैज्ञानिक आणि ज्ञानात्मक वातावरणात काम करणे. 🧠
- विविध प्रकारच्या कामाचा अनुभव घेणे. 💼
- करिअरमध्ये प्रगती करण्याची संधी मिळवणे. 🚀
- सरकारी नोकरीच्या सुरक्षिततेचा आणि फायद्यांचा लाभ घेणे. 🛡️
- देशाच्या विविध भागांमध्ये काम करण्याची शक्यता असणे. 🇮🇳
- नवीन तंत्रज्ञान आणि ज्ञानासोबत राहणे. 💻
- समाजासाठी काहीतरी चांगले करण्याची संधी मिळणे. 🌍
- सतत शिकत राहण्याची संधी असणे. 📖
म्हणून, जर तुम्ही एक स्थिर, प्रतिष्ठित आणि अर्थपूर्ण करिअर शोधत असाल, जिथे तुम्हाला स्वतःच्या विकासासोबत समाजासाठीही योगदान देता येईल, तर CSIR-नीरी मध्ये सामील होणे तुमच्यासाठी एक उत्तम निर्णय ठरू शकतो! 😊
CSIR-राष्ट्रीय पर्यावरण अभियांत्रिकी संशोधन संस्थेचा (NEERI) इतिहास अधिक विस्ताराने पाहूया:
स्थापना आणि प्रारंभिक काळ (१९५८):
नीरीची स्थापना १९५८ मध्ये झाली. त्यावेळी या संस्थेचे नाव केंद्रीय सार्वजनिक आरोग्य अभियांत्रिकी संशोधन संस्था (Central Public Health Engineering Research Institute – CPHERI) असे होते. दुसऱ्या महायुद्धानंतर आणि स्वातंत्र्य मिळाल्यानंतर भारतात सार्वजनिक आरोग्य आणि औद्योगिक विकासाच्या समस्या वाढत होत्या. विशेषतः पाणीपुरवठा, मलनिस्सारण आणि संसर्गजन्य रोगांवर नियंत्रण मिळवणे ही मोठी गरज होती. याच पार्श्वभूमीवर, या समस्यांवर वैज्ञानिक दृष्ट्या तोडगा काढण्यासाठी एका राष्ट्रीय संस्थेची आवश्यकता भासली आणि त्यातूनच CPHERI ची नागपूर येथे स्थापना झाली.
सुरुवातीच्या काळात संस्थेने प्रामुख्याने खालील क्षेत्रांवर लक्ष केंद्रित केले:
- पाणीपुरवठा आणि शुद्धीकरण: शहरांना आणि ग्रामीण भागांना सुरक्षित पाणीपुरवठा कसा करावा, यावर संशोधन करणे. 💧
- मलनिस्सारण व्यवस्थापन: सांडपाण्याची योग्य विल्हेवाट लावणे आणि त्यावर प्रक्रिया करून पुनर्वापर करण्याच्या पद्धती विकसित करणे. 🚽
- संसर्गजन्य रोग नियंत्रण: जलजन्य आणि इतर संसर्गजन्य रोगांचा प्रसार कसा रोखावा, यासाठी उपाययोजना शोधणे. 🦠
- औद्योगिक प्रदूषण आणि व्यावसायिक रोग: नव्याने सुरू होणाऱ्या उद्योगांमुळे होणारे प्रदूषण आणि कामगारांना होणारे व्यावसायिक रोग यांवर अभ्यास करणे आणि उपाय शोधणे (यावर सुरुवातीला कमी लक्ष केंद्रित केले गेले). 🏭🤕
या काळात संस्थेने मूलभूत संशोधन आणि क्षेत्रीय स्तरावरच्या समस्यांचे निराकरण करण्यावर भर दिला.
नामकरण आणि कार्याचा विस्तार (१९७४):
१९७० च्या दशकात जागतिक स्तरावर पर्यावरणाच्या ऱ्हासाबाबत जागरूकता वाढू लागली. भारतामध्येही औद्योगिक विकास आणि शहरीकरणामुळे पर्यावरणावर गंभीर परिणाम दिसू लागले होते. याची दखल घेऊन, तत्कालीन पंतप्रधान श्रीमती इंदिरा गांधी यांनी १९७४ मध्ये CPHERI चे नामकरण राष्ट्रीय पर्यावरण अभियांत्रिकी संशोधन संस्था (National Environmental Engineering Research Institute – NEERI) असे केले.
या बदलासोबतच संस्थेच्या कार्याचा आणि दृष्टिकोनचा विस्तार झाला. आता संस्थेने केवळ पाणी आणि सार्वजनिक आरोग्यापुरते मर्यादित न राहता, पर्यावरणाच्या सर्व पैलूंचा विचार करणे सुरू केले. यामध्ये हवा प्रदूषण, जमीन प्रदूषण, घनकचरा व्यवस्थापन, पर्यावरणीय मूल्यांकन आणि व्यवस्थापन यांसारख्या नवीन क्षेत्रांचा समावेश झाला. 🌳💨🗑️
संशोधन आणि विकास (१९७४ पासून पुढे):
नामकरणानंतर नीरीने पर्यावरण विज्ञान आणि अभियांत्रिकीच्या क्षेत्रात महत्त्वपूर्ण संशोधन आणि विकास कार्य केले. संस्थेने अनेक innovative (नवीन) तंत्रज्ञान आणि उपाययोजना विकसित केल्या, ज्याचा उपयोग सरकारी संस्था, उद्योग आणि सामान्य लोकांना झाला. नीरीच्या काही महत्त्वाच्या कार्यांमध्ये खालील गोष्टींचा समावेश होतो:
- प्रदूषण नियंत्रण तंत्रज्ञान: हवा आणि पाणी प्रदूषणावर नियंत्रण ठेवण्यासाठी प्रभावी आणि स्वस्त तंत्रज्ञान विकसित करणे. यामध्ये सांडपाणी प्रक्रिया संयंत्रे (Sewage Treatment Plants), औद्योगिक उत्सर्जन नियंत्रण प्रणाली (Industrial Emission Control Systems) यांचा समावेश होतो. ⚙️
- पर्यावरण देखरेख आणि मूल्यांकन: वातावरणातील आणि पाण्यातील प्रदूषकांची नियमित तपासणी करण्यासाठी आणि पर्यावरणावर होणाऱ्या परिणामांचे मूल्यांकन करण्यासाठी नवीन पद्धती आणि उपकरणे विकसित करणे. 📊🔬
- घनकचरा व्यवस्थापन: शहरांमधील आणि उद्योगांमधील घनकचऱ्याची योग्य विल्हेवाट लावणे आणि त्यातून ऊर्जा तसेच इतर उपयुक्त वस्तू निर्माण करण्याच्या पद्धती शोधणे. ♻️
- जोखिम मूल्यांकन आणि व्यवस्थापन: विविध औद्योगिक आणि नैसर्गिक आपत्त्यांमुळे पर्यावरणावर आणि मानवी आरोग्यावर होणाऱ्या धोक्यांचे मूल्यांकन करणे आणि त्याचे व्यवस्थापन करण्यासाठी योजना तयार करणे. ⚠️
- पर्यावरण जैवतंत्रज्ञान (Environmental Biotechnology): जैविक पद्धतींचा वापर करून पर्यावरणातील समस्यांवर तोडगा काढणे, जसे की प्रदूषकांचे जैविक विघटन (Bioremediation). 🧪🌱
- हवामान बदल अभ्यास: हवामान बदलाचे पर्यावरण आणि मानवी जीवनावर होणारे परिणाम यांचा अभ्यास करणे आणि त्या अनुषंगाने उपाययोजना सुचवणे. ☀️🌡️
विस्तार आणि केंद्रे:
नीरीने आपल्या कार्याचा विस्तार करण्यासाठी देशभरात पाच क्षेत्रीय केंद्रे (Zonal Centers) स्थापन केली आहेत. ही केंद्रे चेन्नई, दिल्ली, हैदराबाद, कोलकाता आणि मुंबई येथे आहेत. या केंद्रांच्या माध्यमातून नीरी स्थानिक पातळीवरील पर्यावरणीय समस्यांवर लक्ष केंद्रित करते आणि त्या भागातील उद्योग, सरकार आणि समुदायांना मदत करते. 📍🏢
आजची नीरी:
आज नीरी ही पर्यावरण विज्ञान आणि अभियांत्रिकीच्या क्षेत्रात एक प्रमुख राष्ट्रीय संस्था म्हणून ओळखली जाते. संस्थेने अनेक राष्ट्रीय आणि आंतरराष्ट्रीय स्तरावरच्या प्रकल्पांमध्ये महत्त्वपूर्ण योगदान दिले आहे. नीरी सरकारला पर्यावरण धोरणे आणि नियम बनविण्यात मदत करते, उद्योगांना पर्यावरणपूरक तंत्रज्ञान पुरवते आणि समाजाला पर्यावरणीय समस्यांविषयी जागरूक करते.
नीरीचा दृष्टिकोन (Vision) ‘शाश्वत विकासासाठी पर्यावरण विज्ञान आणि अभियांत्रिकीमध्ये नेतृत्व’ करणे हा आहे आणि संस्थेचे ध्येय (Mission) ‘पर्यावरणास अनुकूल विकासासाठी नाविन्यपूर्ण आणि प्रभावी उपाययोजना प्रदान करणे आणि सरकार, उद्योग आणि समाजाला मदत करणे’ हे आहे. 🎯🌍
थोडक्यात, नीरीची कथा एका सार्वजनिक आरोग्य संस्थेपासून सुरू होऊन, एका व्यापक आणि महत्त्वपूर्ण राष्ट्रीय पर्यावरण संस्थेपर्यंतचा एक प्रेरणादायी प्रवास आहे. संस्थेने गेल्या अनेक वर्षांमध्ये पर्यावरणाच्या संरक्षणासाठी आणि शाश्वत विकासासाठी मोलाचे योगदान दिले आहे आणि भविष्य्यातही ते देत राहील. 😊
CSIR-राष्ट्रीय पर्यावरण अभियांत्रिकी संशोधन संस्थेचे (NEERI) आपल्या देशासाठी असलेले महत्त्व अधिक विस्ताराने पाहूया:
पर्यावरण संरक्षणातील अग्रणी भूमिका: NEERI
नीरी ही संस्था आपल्या देशातील पर्यावरण संरक्षणाच्या प्रयत्नांमध्ये एक अत्यंत महत्त्वाची भूमिका बजावते. भारत एक विकसनशील देश आहे आणि येथे औद्योगिकीकरण, शहरीकरण आणि लोकसंख्या वाढीचा दबाव पर्यावरणावर मोठ्या प्रमाणात येत आहे. या पार्श्वभूमीवर, नीरीसारखी संस्था वैज्ञानिक संशोधनाच्या आधारावर पर्यावरण रक्षणासाठी उपाययोजना शोधणे आणि त्यांची अंमलबजावणी करणे अत्यंत आवश्यक आहे.
- प्रदूषण नियंत्रणासाठी तंत्रज्ञान विकास: नीरी हवा, पाणी आणि भूमी प्रदूषणावर नियंत्रण ठेवण्यासाठी स्वदेशी आणि प्रभावी तंत्रज्ञान विकसित करते. भारतीय परिस्थितीला अनुकूल अशा कमी खर्चातल्या आणि टिकाऊ उपायांवर नीरीचा भर असतो. यामुळे उद्योग आणि स्थानिक स्वराज्य संस्थांना प्रदूषण नियंत्रणासाठी योग्य मार्गदर्शन मिळते. 🏭💧💨
- पर्यावरण कायद्यांची अंमलबजावणी: नीरी सरकारला पर्यावरणविषयक कायदे आणि नियम बनविण्यात आणि त्यांची प्रभावी अंमलबजावणी करण्यात मदत करते. वैज्ञानिक माहिती आणि संशोधनाच्या आधारावर नीती तयार केल्याने ते अधिक प्रभावी ठरतात. 📜政府
- पर्यावरण मूल्यांकन आणि देखरेख: कोणत्याही मोठ्या विकास प्रकल्पाचे पर्यावरणावर काय परिणाम होतील याचे मूल्यांकन करणे (Environmental Impact Assessment – EIA) आणि नियमितपणे पर्यावरणाची गुणवत्ता तपासणे (Environmental Monitoring) यासाठी नीरी महत्त्वाची भूमिका बजावते. यामुळे विकासाचे प्रकल्प पर्यावरणाला कमीतकमी नुकसान पोहोचवतील याची काळजी घेतली जाते. 📊🔬
- नैसर्गिक संसाधनांचे व्यवस्थापन: पाणी, जमीन, वनसंपदा यांसारख्या आपल्या नैसर्गिक संसाधनांचे योग्य व्यवस्थापन कसे करावे यावर नीरी संशोधन करते आणि मार्गदर्शन पुरवते. यामुळे या संसाधनांचा शाश्वत वापर सुनिश्चित केला जातो. 🏞️🌲💧
सार्वजनिक आरोग्याचे संरक्षण: NEERI
पर्यावरणाचा थेट परिणाम लोकांच्या आरोग्यावर होतो. नीरीचे कार्य अप्रत्यक्षपणे आपल्या नागरिकांच्या आरोग्याचे रक्षण करते:
- जलजन्य रोगांवर नियंत्रण: नीरी पिण्याच्या पाण्याची गुणवत्ता सुधारण्यासाठी आणि जलजन्य रोगांचा प्रसार रोखण्यासाठी उपाययोजना विकसित करते. शुद्ध पाणीपुरवठा सुनिश्चित करणे हे सार्वजनिक आरोग्यासाठी अत्यंत महत्त्वाचे आहे. 💧🦠
- हवा प्रदूषण आणि श्वसनाचे आजार: शहरांमधील वाढत्या हवा प्रदूषणामुळे श्वसनाचे आजार वाढत आहेत. नीरी हवेची गुणवत्ता सुधारण्यासाठी आणि प्रदूषके कमी करण्यासाठी उपाय शोधते, ज्यामुळे नागरिकांचे आरोग्य सुधारते. 💨😷
- कचरा व्यवस्थापन आणि आरोग्य: अयोग्य कचरा व्यवस्थापनामुळे अनेक प्रकारचे रोग पसरू शकतात. नीरी घनकचऱ्याची सुरक्षित आणि पर्यावरणपूरक विल्हेवाट लावण्यासाठी तंत्रज्ञान विकसित करते, ज्यामुळे सार्वजनिक आरोग्य धोक्यात येत नाही. 🗑️🦠
औद्योगिक विकास आणि पर्यावरण संतुलन: NEERI
देशाच्या आर्थिक विकासासाठी उद्योगधंदे महत्त्वाचे आहेत, पण त्यांचा पर्यावरणावर नकारात्मक परिणाम होऊ शकतो. नीरी या दोन्हीमध्ये समन्वय साधण्याचे कार्य करते:
- पर्यावरणपूरक औद्योगिक प्रक्रिया: नीरी उद्योगांना कमी प्रदूषण करणाऱ्या आणि नैसर्गिक संसाधनांचा कार्यक्षम वापर करणाऱ्या उत्पादन प्रक्रियांबद्दल मार्गदर्शन करते. यामुळे विकास आणि पर्यावरण यांचा समतोल राखला जातो. ⚙️🌿
- औद्योगिक कचरा व्यवस्थापन: उद्योगांमधून निर्माण होणाऱ्या घातक कचऱ्याची सुरक्षित विल्हेवाट लावण्यासाठी नीरी तंत्रज्ञान आणि उपाययोजना पुरवते, ज्यामुळे पर्यावरणाचे आणि मानवी आरोग्याचे संरक्षण होते. 🧪🗑️
आपत्कालीन व्यवस्थापन: NEERI
नैसर्गिक किंवा मानवनिर्मित आपत्त्यांच्या वेळी नीरी महत्त्वाची भूमिका बजावते:
- पर्यावरणीय आपत्त्यांचा अभ्यास: पूर, दुष्काळ, भूस्खलन किंवा रासायनिक अपघात यांसारख्या पर्यावरणीय आपत्त्यांचा अभ्यास करून त्यांचे परिणाम कमी करण्यासाठी उपाययोजना सुचवणे. 🌊🏜️
- आपत्कालीन परिस्थितीत मदत: आपत्कालीन परिस्थितीत पिण्याच्या पाण्याची व्यवस्था करणे, प्रदूषणावर नियंत्रण ठेवणे आणि लोकांना सुरक्षित ठेवण्यासाठी नीरी तांत्रिक मार्गदर्शन पुरवते. 🧑🚒💧
शिक्षण आणि क्षमता विकास:NEERI
नीरी केवळ संशोधनच करत नाही, तर पर्यावरण अभियांत्रिकी आणि विज्ञान क्षेत्रात मनुष्यबळ विकासामध्येही योगदान देते:
- प्रशिक्षण कार्यक्रम: नीरी विविध सरकारी अधिकारी, उद्योजक आणि विद्यार्थ्यांना पर्यावरण व्यवस्थापनाचे प्रशिक्षण कार्यक्रम आयोजित करते. यामुळे देशात पर्यावरण रक्षणासाठी सक्षम मनुष्यबळ तयार होते. 🧑🎓👩🎓
- जागरूकता कार्यक्रम: नीरी सामान्य लोकांमध्ये पर्यावरणाबद्दल जागरूकता वाढवण्यासाठी विविध कार्यक्रम आयोजित करते. यामुळे नागरिक पर्यावरणाचे महत्त्व समजून घेतात आणि त्याच्या संरक्षणासाठी सक्रिय भूमिका घेतात. 📢🌳
आंतरराष्ट्रीय स्तरावर सहभाग: NEERI
नीरी आंतरराष्ट्रीय स्तरावरही पर्यावरण संशोधनात सक्रिय आहे आणि भारताचे प्रतिनिधित्व करते. जागतिक स्तरावरच्या चांगल्या पद्धती आणि तंत्रज्ञान भारतात आणण्यास नीरी मदत करते.
थोडक्यात सांगायचे झाल्यास, नीरी आपल्या देशासाठी अनेक प्रकारे महत्त्वाचे आहे:NEERI
- पर्यावरणाचे संरक्षण करून नैसर्गिक संसाधनांची काळजी घेणे. 🌳
- नागरिकांच्या आरोग्याचे रक्षण करणे. 🧑⚕️
- औद्योगिक विकास आणि पर्यावरण यांचा समतोल राखणे. ⚖️
- नैसर्गिक आणि मानवनिर्मित आपत्त्यांचे व्यवस्थापन करणे. ⚠️
- पर्यावरण क्षेत्रात शिक्षण आणि क्षमता विकास करणे. 🧑🏫
- आंतरराष्ट्रीय स्तरावर भारताचे प्रतिनिधित्व करणे. 🌍
त्यामुळे, नीरी ही केवळ एक संशोधन संस्था नसून, आपल्या देशाच्या शाश्वत विकासासाठी आणि सुरक्षित भविष्यासाठी एक आधारस्तंभ आहे. 🇮🇳💚
CSIR-राष्ट्रीय पर्यावरण अभियांत्रिकी संशोधन संस्थेची (NEERI) आजची स्थिती अनेकविध उपक्रम आणि संशोधनामुळे गतिमान आहे. २९ एप्रिल २०२५ पर्यंत संस्थेत काय चालले आहे, याची माहिती खालीलप्रमाणे आहे:
भरती प्रक्रिया:
- सध्या संस्थेत ज्युनिअर सेक्रेटरिएट असिस्टंट (JSA) आणि ज्युनिअर स्टेनोग्राफर (STEN) पदांसाठी भरती प्रक्रिया सुरू आहे. अर्ज करण्याची अंतिम तारीख ३० एप्रिल २०२५ आहे. त्यामुळे संस्थेत नवीन आणि उत्साही कर्मचाऱ्यांचा समावेश होण्याची प्रक्रिया प्रगतिपथावर आहे.
संशोधन आणि विकास (R&D):NEERI
- नीरी सातत्याने पर्यावरण विज्ञान आणि अभियांत्रिकीच्या क्षेत्रात संशोधन आणि विकास कार्य करत असते. संस्थेचे मुख्य लक्ष पर्यावरण देखरेख, प्रदूषण कमी करणे, कचरा व्यवस्थापन, हवामान बदल आणि पर्यावरणीय मूल्यांकनावर असते.
- संस्थेने अनेक राष्ट्रीय प्राधान्यक्रमांच्या कार्यक्रमांमध्ये सक्रिय योगदान दिले आहे, ज्यात स्वच्छ भारत मिशन, स्वच्छ हवा मोहीम, नदी पुनरुज्जीवन प्रकल्प, शाश्वत कचरा व्यवस्थापन धोरणे आणि कार्बन उत्सर्जन कमी करण्याच्या कार्यक्रमांचा समावेश आहे.
- नीरी आंतरराष्ट्रीय कार्यक्रमांशी आणि करारांशी देखील जोडलेली आहे, ज्यामुळे जागतिक स्तरावरच्या ज्ञानाची आणि तंत्रज्ञानाची देवाणघेवाण होते.
- संस्थेत विविध चालू प्रकल्प आहेत, जे जल व्यवस्थापन, हवेची गुणवत्ता, कचरा व्यवस्थापन, जैवतंत्रज्ञान आणि पर्यावरणीय सामग्री यांसारख्या क्षेत्रांवर केंद्रित आहेत.
तंत्रज्ञान विकास आणि हस्तांतरण:NEERI
- नीरीने अनेक स्वदेशी तंत्रज्ञान विकसित केले आहेत, जेणेकरून पर्यावरण समस्यांवर प्रभावी उपाय शोधता येतील. यात ‘NEERI-ZAR’ पोर्टेबल वॉटर फिल्टर आणि सौर ऊर्जेवर आधारित इलेक्ट्रोलाइटिक डीफ्लोरिडेशन प्लांट यांसारख्या तंत्रज्ञानाचा समावेश आहे, ज्यांना आंतरराष्ट्रीय स्तरावर पुरस्कार मिळाले आहेत.
- संस्था विकसित केलेले तंत्रज्ञान लघु आणि मध्यम उद्योगांना (MSMEs) हस्तांतरित करण्यावर भर देते, ज्यामुळे या तंत्रज्ञानाचा मोठ्या स्तरावर उपयोग होऊ शकेल.
सहयोग आणि भागीदारी:NEERI
- नीरी विविध सरकारी संस्था, उद्योग आणि शैक्षणिक संस्थांसोबत सहकार्य करते. यामुळे संशोधनाला व्यावहारिक स्वरूप देण्यासाठी आणि ज्ञानाची देवाणघेवाण करण्यासाठी मदत होते.
- दिल्ली जल बोर्डासोबत पिण्याच्या पाण्याची गुणवत्ता तपासणी आणि ऑर्डनन्स फॅक्टरी, नागपूर येथे सांडपाणी व्यवस्थापन प्रकल्पांवर नीरीने काम केले आहे.
नवीन उपक्रम आणि घटना:NEERI
- ८ एप्रिल २०२५ रोजी नीरीने आपला ६७ वा स्थापना दिवस साजरा केला. यावरून संस्थेची दीर्घकालीन आणि महत्त्वपूर्ण वाटचाल स्पष्ट होते.
- संस्थेने पाण्याच्या स्रोतांच्या वहन क्षमतेवर (carrying capacity) एक विचारमंथन कार्यशाळा आयोजित केली होती.
- नीरीमध्ये महिला सक्षमीकरणावर लक्ष केंद्रित करणारे कार्यक्रम आयोजित केले जातात.
- पर्यावरणीय समस्या सोडवण्यासाठी उद्योगांच्या सहभागावर नीरी भर देत आहे.
आगामी शैक्षणिक सत्र:NEERI
- नीरीच्या अंतर्गत असलेल्या अ‍ॅकॅडमी ऑफ सायंटिफिक अँड इनोव्हेटिव्ह रिसर्च (AcSIR) मध्ये ऑगस्ट २०२५ च्या सत्रासाठी प्रवेश प्रक्रिया सुरू आहे.
ताज Mahal संदर्भात महत्त्वाचे निर्देश:NEERI
- अलीकडेच, सर्वोच्च न्यायालयाने नीरीला आग्रा येथील ताज Mahalच्या परिसरातील काचेच्या उद्योगांचे मूल्यांकन करण्याचे निर्देश दिले आहेत, जेणेकरून ताज Mahalवर होणाऱ्या प्रदूषणाच्या परिणामांचा अभ्यास करता येईल.
एकंदरीत, CSIR-नीरी आजच्या स्थितीत एक सक्रिय आणि महत्त्वपूर्ण संस्था आहे, जी देशाच्या पर्यावरणीय समस्यांवर मात करण्यासाठी संशोधन, तंत्रज्ञान विकास आणि सहकार्याच्या माध्यमातून सतत प्रयत्नशील आहे.